نویسندگان

چکیده مقاله

سعدی پروردۀ مکتب اشاعره است و به راحتی می‏توان تأثیر کلام اشعری را در آثار سعدی مشاهده کرد. تأثیر قضا و قدر بر سرنوشت، تأثیر ذات و جوهره بر اعمالی که از انسان سر می‏زند، و بی‏تأثیر بودن تربیت بر تغییر روحیات و اخلاقیات فرد، در جای جای کلیات سعدی به چشم می‏خورد. علاوه بر مضامین بسیاری از این دست، مضمون شایع دیگری نیز در غزلیات و اشعار عاشقانۀ سعدی دیده می‏شود با این مفهوم که عشق امری بی‏اختیار و عقل‏گریز است و در برابر عشق نمی‏توان تاب آورد یا دست به انتخاب و تدبیر زد؛ یعنی اندیشۀ جبر بر اشعار عاشقانۀ سعدی نیز غلبه دارد و این سؤال مطرح می‏شود که آیا این جبر برخاسته از همان کلام و تربیت اشعری است، یا صرفاً محملی برای خلق یک مضمون ادبی. با بررسی دقیق‏تر کلیات سعدی به این نتیجه می‏رسیم که تأثیرگذاری کلام اشعری بر سعدی چنان نیست که او را گرفتار جبرگرایی کرده باشد؛ سعدی انسانی آزاده و روشنفکر است و علی رغم همعصران خود، به جبر مطلق اعتقادی ندارد؛ در نتیجه مضمون بی‏اختیاری انسان در عالم عشق صرفاً یک مضمون هنری است و سعدی از آن برای بیان قدرت عشق استفاده کرده است.