بهمن نامه اثر ایرانشاه ابی الخیر، در رابطه با سرگذشت بهمن، فرزند اسفندیار است. شاعر با در نظر داشتن آثار پیش از خود، همچون متون کهن اوستایی و پهلوی و نیز، کتب حماسی برجسته از جمله شاهنامۀ فردوسی، منظومۀ خود را تألیف کرده است. در این تحقیق، با روش توصیفی - تحلیلی و رویکرد مقایسه‌ای، اصالت روایات اساطیری مربوط به بهمن نامه و انطباق آن‌ها با روایت شاهنامۀ فردوسی و سایر متون منظوم حماسی کاویده شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که ایرانشاه در سرایش بهمن نامه و پرداختن به زندگی بهمن، در روساخت داستان، بیش از همه تحت تأثیر شاهکار فرزانۀ توس بوده است؛ اما به لحاظ تأثیرپذیری روایی، منابع و مآخذ دو شاعر متفاوت و به‌تبع، پرداختن به زندگی بهمن در شاهنامه و بهمن نامه هم، ناهمسان شده است. در مقابل، شباهت‌های بهمن نامه و فرامرزنامه پیرامون روایت شخصیّت بهمن بسیار جالب توجّه و شبیه یکدیگر است.

حمید مصدق از برجسته ترین شاعران دورة معاصراست که اشعار او را می توان در قالب ادبیات متعهد، جای داد. او با بهره گیری از زبان شعر و با درک درست از شرایط اجتماعی و آرزوهای جمعی کوشیده است تا با زبانی ساده، نمادین، حماسی و درعین‌حال اسطوره ای به بیان مسائل و مشکلات جامعة ایران به‌ویژه در دورة قبل از انقلاب شکوهمند اسلامی ایران بپردازد. این پژوهش به شیوۀ توصیفی تحلیلی و روش کتابخانه‌ای باهدف نقد تکوینی اشعار حمید مصدق نگارش یافته است. این شیوه از نقد، روش خاص گلدمن در جامعه شناسی ادبیات می‌باشد که با عنوان جامعه شناسی ادبی هم شناخته شده است. مبنای این شیوه، در ابتدا جهان نگری شاعر بررسی شده است؛ سپس ویژگی ها و عناصر سبکی شعر مصدق در سه سطح زبانی، فکری و ادبی در توازی با مسائل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعۀ عصر شاعر بررسی و ارتباط هرکدام از آن‌ها با آنچه در آن جامعه به‌عنوان مسائل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی قابل مشاهده است. شرح و تبیین شده، در بعضی موارد مسائل از پیش واضح و مبرهن بوده اند و فقط چگونگی اثرگذاری آن‌ها بر شعر مصدق مشخص شده است؛ . نتیجه این پژوهش نشان از آن دارد که مصدق به مسائل اجتماعی و فرهنگی جامعه خویش توجه بسیاری داشته است.

زبان شوریده، زادۀ اندیشه شاعرانه، هنری، سنجیده و سیّال اوست که در لایه‌های گوناگون معانی نهفته است. بررسی کیفیت‌های زبانی و بیانی شوریده که عناصر سبکی او را می‌سازند، ما را به مختصات سبکی شوریده نزدیک می‌سازد. در حوزه خلاقیت هنری شوریده، آگاهی از آن‌چه که شوریده در قالب اشعار خویش به خواننده انتقال می‌دهد و نیز آشنایی با ابزار هنری و یا مصادیقی که از آن برای انتقال این پیام یا مفهوم بهره می‌جوید، موجب اشراف بر جهان‌بینی شوریده و نیز مقوله زبان‌شناسی وی خواهد شد . این امر با توجه به خلاقیت فکری و معنایی، هنری و زبان آفرینی او در اشعارش قابل بحث و بررسی است. درآمیختن این سه ویژگی در ساختار شعر شوریده، موجب پديداري اشعاري ناب در تلفيق با انديشه‌هاي ظريف و حكيمانه شده است. در این پژوهش کوشیده شده تا از این منظر، به ویژگی های هنری شعر شوریده همچون تاکید بر گفتگو، بهره مندی از اصطلاحات زبان شیرازی، بهره گیری از اصطلاحات کم کاربرد و تکرار و ... پرداخته شود.

بسياری از آيين ها و سنّت های قديمی بخاطر تغيير سبک زندگی امروزه، منسوخ و کم رنگ و يا فراموش شده اند. يکی از اين موارد، مشاغل قديمی است که امروزه به علت گردش روزگار و پيشرفت تکنولوژی ديگر کسی به آن ها توجهی نمي کند. پيشه هايي که در گذشته ای نه چندان دور وجود داشته و هم اينک يا کنار رفته و يا ديگر هيچ اثری از آن ها نمی باشد. اين مشاغل چندين سال است که از چرخه ی کار و فعاليّت خارج شده ‎اند و حرفه های جديد و عجيب و غريب به جای آن ها رواج يافته است. بررسی و شرح حال گذشتگان، موضوع بسياری از پژوهش های فرهنگی می باشد. يکی از ابزارهای دقيق شناخت تمدن بشری، فرهنگ است؛ و از آنجا كه بسياري از عناصر فرهنگِ عامّه همچون: آداب و رسوم، اعتقادات و باورها، خوراك و پوشاك، بازی ها سرگرمي ها و ساير موارد عاميّانه یِ ديگر در ادبيّات فارسي منعکس يافته، تلاش شده تا به برّرسي تعدادی از مشاغل و رسوم از دست رفته یِ آن، نزد مردم زمانه یِ سعدی بپردازيم. از جمله منابعی كه گوشه‌هايي از زندگيِ مردم جامعه و احوال آنان به تصوير کشيده، آثار سعدي است كه تاثير بسيار شگرف و عميقي بر فارسي ‌زبانان گذاشته است. نتايج نشان می دهد سعدي در بوستان به طور گسترده از عناصر فرهنگ عاميّانه در بيان خود استفاده نموده است. كثرت اشارات شيخ به شيوه‌هاي معيشتي و مشاغل مردم، زمينه ي مساعدي براي ورود فرهنگ عامّه در آثارش فراهم نموده كه در واقع بخشي از هويّت ملّت ايران به شمار مي آيد. در اين مقاله با ذکر شواهدی از آثار سعدی و همعصران وی، بخشی از مشاغل و پيشه هاي پر رونق قديمي آمده، که امروزه منسوخ و در بازار حرفه ها جايگاهی ندارند.

رمانِ نیمه ی غائب حسین سناپور، یکی از آثارِ ادبی قابل توجهی ست که در اواخر دهه 80 به نگارش درآمد. سناپور در این اثر تلاش کرده است که روایتی از چند شخصیت در تهرانِ اواخرِ دهه ی شصت به دست دهد که تقریبا اغلبِ این شخصیت ها به نحوی، با فضای فرهنگی، اجتماعی و سیاسیِ ایرانِ دهه  شصت و نظمِ فرهنگی- اجتماعیِ برآمده از انقلاب 57 قرار گرفته اند. از منظرِ شیوه ها و تکنیک های روایی، رمانِ نیمه غایب در ذیل رمان های مدرن قرار می‌گیرد. شیوه های متنوعِ روایت، فاصله گرفتن از زمانِ خطی روایت در آثار کلاسیک، چندصدا بودنِ فرم روایت نزدِ او، بهره گرفتن از شیوه های نوینِ روایت داستان و عواملی از این دست سبب شده است تا ظرفیت های رمانِ نیمه غایب از منظر روایت شناختی، قابل توجه باشد. در این پژوهش، با تمرکز بر خصلت های رواییِ این اثر تلاش خواهد شد تا با کاربستِ نظریه ی روایت شناسیِ ژرار ژنتِ فرانسوی، تکنیک های رواییِ غالب در رمان نیمه غیب مورد تامل قرار بگیرد. فرضیه ی این پژوهش این است که سناپور با ارائه ی رویکردهای مدرن در زمینه روایت، توانسته است اثری خلق کند که با معیارهایِ روایت شناسانه ی دوران مدرن تطابق دارد و این خصلت های روایی را می توان با استفاده از نظریه ژرار ژنت توضیح و تبیین کرد.

ضمایر از جمله شناورترین عناصر و اجزای بافت شعری‌اند. در بافت شعریِ منسجم که تمامی اجزاء برای یکپارچگیِ آن نقش ایفا می‌کنند، ضمایر، با آن که جانشین و به ظاهر از کوچک‌ترین اجزای کلامند، از امکانات زبانیِ بالایی برخوردارند. حافظ با حذف اسم و جانشینیِ ضمیر از یک سو و شناور کردن ضمیر از سوی دیگر، حرکت و پویاییِ شعرش را نیز تقویت می‌کند. در این پژوهش به روش توصیفی - تحلیلی، مواردی از قابلیت‌های ضمیر در شعر حافظ، از جنبۀ شناوری و حرکت، بررسی می‌شود. با توجه به تأکید جرجانی بر وحدت اجزای کلام و اهمیت محل استقرار لفظ در بافتی منسجم برای افادۀ بهترین معنا، به امکاناتِ زبانیِ ضمایرِ شناور و تغییراتِ فزاینده‌ای که در شعر حافظ، پدید آورده‌است، می‌پردازیم. حاصل این پژوهش نشان می‌دهد، شناور شدن ضمایر، علاوه بر نقش‌آفرینی‌های متعدد، به گسترش معنا، ایجاد ارتباط در محورهای افقی و عمودی، توسع شمول مخاطب و مرجع، فراهنجاری و برجستگیِ زبانِ شعر او می‌انجامد.

 فتوت نامه‌ها از اهمیت بسیاری در پژوهش‌های سیاسی، اجتماعی، اخلاقی، عرفانی و ادبی در موضوع فتوت و تاریخچه و تأثرات و تأثیر همه‌جانبه آن بر جوامع اسلامی، برخوردارند. در این پژوهش، به‌منظور تحلیل گفتمانی متن فتوت نامه نجم‌الدین زرکوب و کشف سازوکارهای میان ذهن و زبان نویسنده و بافت فرهنگی-اجتماعی متن و نیز تحلیل مؤلفه‌های اندیشگانی مستتر در آن، از تحلیل فرآیندها استفاده‌شده است. برای انجام این تحقیق از روش ترکیبی (توصیفی-آماری- تحلیل قیاسی) استفاده شده است و این نتایج حاصل شد: از تحلیل انواع فرآیندها در این متن دریافتیم که فراوانی فرآیندهای ذهنی (و گونه‌های آن) و نیز بسامد بالای فرآیندهای رابطه‌ای (شناسایی-وصفی) و فرآیندهای وجودی در این متن، نشانگر غلبه كنش ایضا حی و اثباتی در گفتمان مؤلف است كه اهدافی چون تشریع نهاد فتوت، انتساب پیشینۀ فتوت به انبیا، وضع موازین اخلاقی برای جایگاه‌ها و مناسبات مختلف اهالی فتوت و وظایف هر یک را تبیین می‌كند. فراوانی معنادار فرآیندهای مذكور، موجب كاهش كنش‌های ارتباطی و تعاملی گفتمانی در متن و عاملی برای تقویت منظورهای گفتمانی تک‌صدایی و جنبه‌های ارزشی/ ایدئولوژیكی موجود در سازه‌های تجربی (تشریعی، مشروعیت بخشی و كنش‌های اثباتی و ایضاحی) متن است.

کشتن نفس و مهار آن از ارکان سلوک عرفانی است. گروهی از اهل تصوف بر این باورند که نفس نافرمان، دیر عبرت می‌گیرد. پس باید با تحمل ریاضت های مختلف شعله های سرکش آن را خاموش کرد. بیشتر بدبختی‌ های بشر در طول تاریخ حاصل سرکشی نفس است. ریاضت، نفس را مهار کرده و دل را مهذب می‌گرداند. ریاضت در تصوف و عرفان حقیقی انکار ناپذیر است و اکثر مشایخ تصوف سال های زیادی از عمر خویش را به ریاضت پرداخته‌اند. ابوسعید ابوالخیر و ابوالقاسم قشیری از مشایخ قرن پنجم از جمله عارفانی هستند که ریاضت را اساس تربیت عرفانی خویش قرار داده و مریدان را به آن سفارش کرده‌اند. این مقاله که به روش توصیفی - تحلیلی انجام ‌شده بر آن است تا به مؤلفه‌ های ریاضت در شیوه تربیت عرفانی ابوسعید ابوالخیر و ابوالقاسم قشیری پرداخته و شباهت ‌ها و تفاوت‌ های ریاضت را در سیره تربیتی این دو بررسی نماید. نتایج حاصل از این پژوهش مبین این نکته است که ابوسعید ابوالخیر و ابوالقاسم قشیری هر دو در تعلیمات عرفانی خود به سالکان به ریاضت به ‌عنوان یک اصل مهم نگریسته و مریدان را به انواع ریاضت وا می داشته‌اند.