اهمیّت و اثر ادبیات در زندگی انسان امری محتوم است . ادبیات همواره همراز و همراه روح و جان آدمی در هر موقعیّتی بوده است . یکی از مهمترین اهداف ادبیات، تعیین کاربرد زبان در میزان هنری بودن متون ادبی و یا علمی است. با توجه به این سهم ، زبان رابطه ای یکسویه با ادبیات دارد که از این منظر کار آن انتقال اطلاعات و زیبایی آفرینی است. اساس کار بسیاری از نویسندگان در آفرینش آثار ادبی یا علمی، آموزش و تبیین و انتقال نوشته های ذهنی و بیان اندیشه ای خاص به مخاطب است که این کار به روشی بسیار ساده و به دور از هر گونه تکلّف است تا متعلّم دوّم را دریابد امّا روش کار دیگر نویسندگان به گونه ای دیگر است و آن متکلّف کردن متن با صنایع ادبی، عبارت پردازی های . . . است. نگارنده در این جستار، در پی آن است تا نوع نگاه نویسنده را در خلق اثر نشان دهد تا اثبات کند هدف نویسنده آفرینش ادبی بوده یا به زبان دیگر دست به هنجار گریزی زده یا فقط هدف پیام رسانی و انتقال اطّلاعات بوده است.

براعت استهلال از زیباترین و فنّی‌ترین آرایه‌های ادبی و صنایع معنوی علم بدیع در نظم و نثر فارسی است که قدمت آن به پیش از اسلام می‌رسد و در آثار منثور فارسی به زبان پهلوی نیز از این آرایه استفاده شده است. نیز در حکم مقدّمه و دیباچة آثار منثور و مطلع‌های اشعار است و به نوعی آن را در حکم نظیرهای کوتاه بر متن دانسته‌اند در ادب اروپایی در آغاز داستانها به شکل مقدمة داستانهای تراژدی یونانی و اروپایی مانند آثار شکسپیر خودنمایی می‌کند. این آرایه از مهم‌ترین مهارتها و شگردهای فردوسی در پیشبرد داستان بوده که برای برقراری ارتباط عمیق تر با متن حائز اهمیت است. مقلّدان و پیروان فردوسی نیز حماسه‌های خود را با این آرایه آذین بسته‌اند که یکی از آن پیروان، فتح الله عارف در قرن دهم هجری است که با آوردن مطلع‌هایی که گاهی مستقل از متن اصلی اندوگاهی متصّل به متن، آرایة براعت استهلال را نشان داده است. در این مقاله سعی شده است با تعریف، مقایسه، تطبیق، ارائة نمونه‌هایی از صنعت ادبی «براعت استهلال» در ادب فارسی و آثار حماسی با تکیه بر مثنوی «شهنشاه نامة سلیمانی» پرداخته شود و به مواردی چون ستایش خرد، اطاعت محض از پادشاهان، نکوهش رذایل اخلاقی، نکوهش جهان ناپایدار و بیوفا، دادگری و احسان شاهان، قطعی بودن مرگ و مواردی دیگر دست یافت.

ماهیت رويکردهای شناختی به مسأله زبان و ادبیّات، از دو دهۀ گذشته به این طرف تغییر کرده و نویسندگان ما به‌تبع آن کارکرد متفاوتی برای استعاره قائل شده‌اند که بر اساس آن، استعاره دیگر به‌منزلۀ یک صنعت ادبی يا يکی از صورِ خیال نیست، بلکه در نظام شناختی بشر، یک فرايندی فعّال به‌حساب می‌آید. اهمیّت استعاره دیگر منوط به کاربرد کلمه، عبارت يا جمله نیست؛ بلکه هر استعاره‌ای يک مدل فرهنگی در ذهن به وجود می‌آورد که زنجیرۀ رفتاری بر اساس آن طراحی می‌شود. بر اساس اين ديدگاه، استعارۀ شناختی یا مفهومی بر اساس نیاز بشر به درک و بازنمايی پديده‌ها و با تکیه بر ساخت واژه‌ها و اطلاعات قبلی ساخته می‌شود و در جريان تفکّر، نقش مهمّی ايفا می‌کند. بنابراين، تعاريف، استخراج و بررسی اين نوع استعاره‌ها از هر متنی باعث می‌شود که برداشت ما از جهان ذهنی گوينده، دقت و عمق يابد. نویسنده در این پژوهش به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و روش کتابخانه‌ای به بررسی استعاره‌های مفهومی در روایت‌های نویسندگان زن از دفاع مقدّس (مطالعۀ موردی کتاب‌های نورالدین پسر ایران، لشکر خوبان، دا، دختر شینا) پرداخته است. نتایج پژوهش بیانگر آن است که در آثار دفاع مقدس، انواع استعاره‌های مفهومی با حوزه‌های مبدأ و نگاشت‌های مشخص به کار رفته است که قدرت تخیّل و عیار تفکّر ذهنی نویسندگان این‌گونه آثار را مشخّص می‌کند. همچنین نویسنده درصدد پاسخگویی به این پرسش‌هاست که چگونه می-توان، تفاوت مفهوم‌سازی‌های زنانه از جنگ را در قالب نظریۀ استعاره مفهومی و طرح‌واره‌ها بررسی کرد؟ و در شکل‌گیری استعاره‌های مفهومی در روایت‌های زنانه از چه حوزه‌های مبدأ استفاده شده است.

بر خلاف گذشته که ژانر در متون ادبی، محدود محسوب می شد امروزه با رویکردهای جدید ادبی، با توجه به شرایط فرهنگی، اجتماعی، ایدئولوژیکی و ... در هر جامعه ژانرهای متنوعی می تواند به وجود بیاید. پژوهش حاضر، یکی از ژانرهای ادبیات معاصر را بررسی می کند و هدف این پژوهش، معرفی و بسط ژانر نو و تازه ای به نام «باس» است که نگارنده قصد دارد با معرفی اصول و چهارچوب های نگارشی این نوع نوشتار زمینه را برای خلق آثار جدید و تازه در این راستا آماده سازد و در نتیجه نشان دهد که ژانر باس به عنوان یک ژانر ادبی در زیر مجموعه مکتب پایاییسم و تفکر تجمیع، با شیوه بازنمایی و حکایت خاص خود از اصول و مؤلفه هایی بهره می گیرد که این اصول به عنوان عوامل تعیین کننده در شکل گیری آن نقش مهمی دارند. در حقیقت مجموعه اشتراکات و افتراقاتی بین زیر مجموعه ها وجود دارد که معیار تفکیک آنها با دیگر ژانرهای ادبی است. روش این پژوهش، توصیفی تحلیلی است و مقاله در پی پاسخ دادن به این پرسش هاست: مفهوم باس در ادبیات معاصر چیست؟ اصول و مؤلفه های فرم باس کدامند؟

در شاهنامه و دیگر سروده های حماسی، که بازتاب اسطوره ها،زندگی جوامع بدوی و کهن ایرانیان است، حیوانات و سایر جانوران از اهمیت والایی برخوردارند و از ویژگی ها و جایگاه عادی خود خارج می شوند. اسطوره هایی که حقایقی از اندیشه ها و افکار مردم نخستین هستند که با داستان های مختلف درآمیخته و به صورت نمادین و رمزگونه بیان شده است. رخدادهای حماسی معمولا حاصل پیوند این اسطوره ها با تاریخ است. از میان جانوران «عقاب » یکی از نقش آفرینان است که در شاهنامه فردوسی و دیگر سروده های حماسی، از آن نام برده شده و مضامین و بن مایه هایی به خود اختصاص داده است. این نوشتار برآن است که جایگاه عقاب دراسطوره ها و تمدن گذشته و همچنین در گرانقدرترین اثرحماسی ، شاهنامه و پنج سروده ی حماسی دیگر( گرشاسب نامه، کوش نامه ،بهمن نامه ، بانوگشسب نامه و برزونامه) مورد بررسی قرار داده و مهمترین بن مایه های اساطیری-حماسی وآیینی این جانور استخراج، طبقه بندی و تحلیل نماید.این بن مایه ها عبارتند از: معنای واژگانی و نمادین عقاب، جایگاه عقاب در اسطوره ها و ایران باستان ، عقاب به عنوان نام عام ؛ توتم عقاب ، عقاب و گیاه بی مرگی ، پر عقاب ، عقاب زرین ، ایزدان و عقاب، ، دشمنی اساطیری عقاب و مار.

زبان و ادبیّات فارسی ارتباط تنگاتنگ با علوم و دانش‌های اسلامی دارد. بسیاری از علما و شعرا و حکما در طول تاریخ ادب و فرهنگ فارسی، اصطلاحات مربوط به علوم اسلامی را در شعر و نثر خود به کار برده‌اند. علم کلام یکی از علوم مذکور است که بارها در شعر و نثر، مورد استفادۀ شعرا و نویسندگان قرار گرفته است. ناصرخسرو قبادیانی یکی از شاعران معروف قرن پنجم هجری، برای بیان اندیشه های خود در آثار و نوشته‌هایش از علم کلام بهره برده است. ناصرخسرو با مطرح کردن مسائل کلامی، دینی و فلسفی، در برابر دشمنان و مخالفان خود درصدد اقناع آنان بوده است و تمام تلاش خود را به کار می‌برند تا همگان را به آیین و کیش خود دعوت کند و آنان را با خود همفکر سازد. در این پژوهش نویسنده به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و ابزار کتابخانه‌ای به بررسی اندیشه‌های کلامی در رابطه با جبر و اختیار، قضا و قدر، معاد و رستاخیز پرداخته و دیدگاه متفاوت خود را نسبت به این مسائل بیان نموده است. نتیجه پژوهش بیانگر آن است که ناصرخسرو نسبت به مسائل کلامی مطرح شده، دیدگاه و نظرگاه خاص، برخلاف مردم روزگار خود داشته است.

استفاده از آیات و احادیث، در ادبیات از دیرباز معمول بوده ‌است. اما اهل طریقت، برخلاف شاعران و بسیاری از نثرنویسان که در صدد مضمون‌آفرینی با آیات و احادیث بوده‌اند، به‌دلیل معنا گرایی، به سراغ آن دسته از آیات و احادیث می‌روند که برای اثبات یا مؤکد کردن اندیشه‌ی دو سطحی خود، به آن‌ها نیاز دارند. زیرا باور دارند؛ که عرفان اسلامی از بطن اندیشه‌های دینی بیرون آمده و بهترین ابزار برای اثبات یا مؤکد کردن افکار و اندیشه هایشان، کتاب و سنت است. شبستری با تسلط شگرفی که بر قرآن و حدیث دارد، در هر یک از سه اثر اصلی خود، گلشن راز، سعادت نامه و حق‌الیقین، متناسب با معنا و محتوا و شکل آن‌ها، به آیات و احادیث مراجعه کرده و آگاهی عرفانی، دینی، کلامی خود را، بر بستر تاریخ عصر خویش، به نمایش گذاشته است. اطلاعات این پژوهش با استفاده از روش کتابخانه‌ای فراهم آمده و به یاری روش کیفی تحلیل و توصیف شده‌است. نتایج این پژوهش نحوه‌ی استفاده‌ی شبستری از آیات و احادیث را در هر دو قلمرو صورت و معنا نشان داده است، به شکلی که او یکی از بهترین کاربران کتاب و سنت برای اثبات اندیشه‌های خویش بوده‌است.

در این تحقیق که با روش کتابخانه‌ای و توصیفی-تحلیلی انجام‌گرفته است، دلالت معنایی پارادوکس‌های دولت فقر و بندة آزاد در غزلیات مولوی و حافظ، بررسی می‌شود. هدف از انجام این تحقیق برجسته نمودن تشابهات اندیشه دو شاعر در استفاده از صنعت (پارادوکس) است. همچنین مشخص می شود که حافظ و مولوی چه شگردهایی را در ایجاد معنا و مفهوم در ترکیبات پارادوکس بندة آزاد و دولت فقر به کار برده‌اند. نتیجه‌ای که از این تحقیق به دست می‌آید آن است که حافظ و مولوی در بهره‌گیری از صنعت پارادوکس دولت فقر و بندة آزاد، در بسیاری جهات، اندیشه‌ای نزدیک به هم دارند و تفاوت آن‌ها در نحوة استفاده زیباشناختی از پارادوکس است و پارادوکس بندة آزاد و دولت فقر در غزلیات مولوی و حافظ بیشتر معنائی است تا ترکیبی، همچنین دو شاعر برای انتقال مفاهیم عرفانی پارادوکس بندة آزاد و دولت فقر از صنایع دیگری چون تشبیه، استعاره و کنایه و ... نیز بهره برده‌اند.