تاریخ جهانگشای تالیف علاءالدین عطا ملک محمد جوینی (۶۸۱-۶۲۳ ق)، تاریخ‌نگار و ادیب ایرانی است. این کتاب که به نام تاریخ جهانگشای جوینی معروف است، از کتاب‌های مرجع و کلاسیک در حوزه ی تاریخ ایران پس از اسلام و به ویژه دوران مغول شناخته می‌شود. در این کتاب به ماجرای حمله ی مغول به ایران نیز به تفصیل پرداخته شده است. این کتاب تا کنون از منظر زبانی و ادبی مورد مداقه و پژوهش فراوان قرار گرفته است اما چیزی که در باره ی این کتاب تا حدودی مغفول مانذه است بررسی گزارش های جوینی در باره ی حمله ی مغول به ایران از دیدگاهی غیر ادبی و زبانی است. ما در این پژوهش بر آن شدیم که ماجرای حمله ی مغول به ایران را بر اساس گزارش های جوینی بر پایه ی یک نظریه ی جدید جنگ بررسی کنیم. مساله ی اصلی این پزوهش که به روش توصیفی-تحلیلی به نگارش درآمده، علل شکست ایرانیان از مغولان است. همان طور که می دانیم خوارزمشاهیان که در آن زمان زمام امور را درایران بر عهداه داشتند پادشاهی قدرتمندی بودند که حتی یک رقیب جدی برای خلافت بغداد نیز به حساب می آمدند. اما مغولان مردمانی بیابان گرد بودند و می توان این پرسش را مطرح کرد که علت یا علل شکست ایرانیان از مغولان چه بوده؟ و آیا می توان این شکست را با تکیه بر دیدگاه های جدید جنگ بررسی و تحلیلی و تبیین کرد. اهمیت این پژوهش از آن روست که به متنی کهن و تاریخی از نگاه اندیشمندی جدید به نام کلاوزویتس (۱۸۳۱-۱۷۸۰) پرداخته است و دیدگاه او را به عنوان الگویی برای بررسی علل شکست ایرانیان از مغولان در نظر گرفته است.

در میان مقاطع تحصیلی، دورۀ متوسّطه از اهمّیّت ویژه‌ای برخوردار است؛ زیرا در این برهه از زمان، دانش‌آموزان افزون بر ورود به مقطع جدید، به لحاظ رشد عاطفی، اخلاقی و اجتماعی نیز در مرحلۀ جدیدی قرار می‌گیرند. ادبیّات فارسی از درس های مهم در این مقطع است. از این رو، تدوین برنامۀ درسی کتاب‌های فارسی در چهارچوب اهدافی که مخاطب را به سوی آنها سوق می‌دهد، در اولویّت برنامه ریزان قرار دارد. یکی از انواع برنامه‌های درسی، برنامۀ درسی پوچ و زائد است که نشان می‌دهد مؤلّفان برنامۀ درسی تا چه اندازه در تدوین آن موفق عمل کرده اند. نظر به اهمّیّت این دو نوع برنامۀ درسی و نیز جایگاه ویژۀ ادبیّات فارسی در مقطع متوسّطه، در پژوهش حاضر که با استناد به منابع کتابخانه ای و روش توصیفی- تحلیلی صورت گرفته است، به تحلیل کتاب‌ فارسی پایۀ هشتم بر اساس مبانی برنامۀ درسی پوچ و زائد پرداخته می شود. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که بیشتر مباحث درسی این کتاب پس از بررسی سه قلمرو زبانی (سطوح واژگانی و دستوری)، ادبی (سطوح آوایی، بیان، بدیع و معانی) و فکری در زمرۀ برنامۀ درس زائد قرار می‌گیرند. همچنین، درس های محدودی را باید برنامۀ درسی پوچ به حساب آورد. مهم ترین عاملی که زائد بودن دروس را ثابت می کند، عبارت است از: کاربرد واژگان ثقیل عربی، استفاده از ساخت کهن، متروک و نامأنوس بعضی از اصطلاحات و کلمات.

زیبایی امری فطری است بدین جهت در تمام اعصار تاریخ، زیبایی را به طرق مختلف تعریف می کردند؛ گاه آفاقی و گاه انفسی. در این راستا نویسندگان مقاله با استفاده از روش تحلیلی- مقایسه ای و ابزار کتابخانه ای بر آن هستند تا دیدگاه افلاطون را در آثار منظوم مولوی درباب انواع زیبایی، با توجه به ابیاتی که واژۀ زیبایی و مترادفات آن از قبیل: جمیل، لطیف، خوش منظر، رعنا، جمیل، خوب رو، ملیح، جمال و ... سروده، بررسی کنند و مفاهیم عمیق ورای این واژگان را با توجه به دیدگاه افلاطون درباب زیبایی، تحلیل کنند. نتایج حاصل از پژوهش، بدین گونه نگاشته می شود؛ هردو اندیشمند به زیبایی حسی، عقلی و شهودی اعتقاد دارند. بعضی از انواع زیبایی های حسی از دیدگاه افلاطون، با حواس پنجگانه قابل درک است اما احتمال خطا در ادراک، از سوی حواس وجود دارد. نکتۀ قابل تفکر آنکه، بعضی حواس علاوه بر درک زیبایی ظاهر، تفکر را بیدار می کنند تا ضریب خطا را کم کنند. مولانا نیز به حواس مذکور معتقد است با این تفاوت که زیبایی های عالم را نمود و تجلی زیبایی الهی می داند؛ زیرا عرفای اسلامی زیبایی ناسوتی را عکس و تصویری از زیبایی لاهوتی می دانند و درک این زیبایی را معبری برای رسیدن به زیبایی حقیقی. در درک زیبایی عقلی، آن دو معتقدند با عقل جزوی می توان به زیبایی های محدود دست یافت. مولانا عقل کل را عقل باطن و الهی، افلاطون عقل کل را مُثل یا دیالیکتیک می نامد. افلاطون و مولانا، منبع تمام فضایل اخلاقی را عقل کلی یا عقل عقل می دانند. در درک زیبایی معرفتی، افلاطون و مولوی معتقدند؛ نوعی زیبایی وجود دارد که ادراک و عقل انسان از درک آن عاجز است و آن زیبایی را زیبایی معرفتی می دانند. البته افلاطون این زیبایی را خیر می نامد، اما مولوی آن زیبایی را زیبایی شهودی و معرفتی.

در ناصیه ی رمان ملکان عذاب این طنز توهین آلود حافظ شیرازی آمده است: صوفی شهر بین که چون لقمه شبهه می خورد پاردمش دراز باد آن حیوان خوش علف فتح باب رمان با صنعت بلاغی براعت استهلال است. این اقتباس نشانه اجرای پارودیک متون عرفانی در ملکان عذاب است. نقد صوفیان ریاکار از آغازین انحرافات این جریان مذهبی شکل گرفته است. حافظ، یکی از بزرگترین منتقدان اجتماعی، الگوی نقش ادبای متأخر شده است. در روزگار ابوتراب خسروی کماکان ریاکاری در وجنات صوفی نمایان دیده می شود. این درد دیرین اجتماعی، و کهن الگوی سگ نفس،به عنوان بن مایه، صورتی نو در رمان ملکان عذاب بازتاب یافته است؛ هدف این مقاله نمایش وجوهات این مصادیق و میزان تأثیرپذیری خسروی از ادبیات کلاسیک است. این مقاله با روش تحلیلی، توصیفی دریافته است که، بر عکس دیوان حافظ، راوی در ملکان عذاب خود شیخ است. او شخصیتی است چند لایه، با پیشینه ای شرارت بار و شقاوت آمیز. بی نقاب است. در فرایند خودسازی شیخ مباحث وحدت وجود، مسأله شر و تقدیس شیطان، نفس اماره مورد بحث قرار گرفته اند.

علم معانی که که عمده مباحث آن سخن بلیغ است، به گستره ای از ظریف ترین شیوه های زیبایی شناختی کلام و تأثیر آن اطلاق می شود از جمله قابلیت های زبانی این علم که به مقتضای حال و مقام بیان می شود تا سخن را مؤثرتر جلوه دهد، اغراض ثانوی کلام خبری و انشایی است که در کتاب های بلاغی ضمن بحث کلام خبری و انشایی به برخی از مقاصد ثانوی این نوع از کلام که در حیطۀ معانی مجازی آن است پرداخته اند؛ هرچندکه اغراض ثانوی، تنها به همین معانی ثانوی یاد شده در این کتب محدود نمی شود و پویاتر و بیشتر از موارد یادشده است. نظر به اهمیت این بحث و نقش آن در بررسی و درک بهتر کلام و فواید آن در فن سخنوری، زبان شناسی، نقدادبی، دستور زبان و... که به نوعی همگی به علم معانی مربوط می شوند، ضرورت می یابد که در این خصوص، به موارد چندی که در درک و ره یابی به معانی و اغراض ثانوی کلام مؤثرند، اشاره شود. برای این منظور، داده های مورد نظر در این پژوهش، جمله های تمثیلی کلام الهی است، تا با تحقیق و بررسی آن به مواردی از نشانه های دست یابی به معانی ثانوی کلام راه یافته شود. برای تبیین بهتر مطلب شاهد مثال هایی هم از شعر شیرین سخن حافظ به همراه تمثیل های قرآنی در دست یابی به اغراض ثانوی کلام همراه داشته ایم. نتایج حاصل نشان از آن دارد که، جایگاه و اهمیت موارد چندی هم چون: مبتدا، مخاطب، گوینده، صنایع بدیعی و بیانی وموسیقی کلام، تکرار صامت ها و مصوت ها و...در فهم معانی و اغراض ثانوی کلام می تواند مؤثر باشد.

بنیان بسیاری از اساطیر بر تقابل گزارده شده است. اسطوره ها از دگرگون سازی اندوه و شادی، عشق و نفرت، یأس و امید، ترس و شهامت، شکر و ناشکری و یا خشم و فروخوردن آن بر ذرّات هستی سخن می گویند و بدین گونه آدمی را در بازشناسی خیر از شر یاری می رسانند در اساطیر دینی، جانورانی چون کبوتر، هدهد، خروس، اسب، خفاش، گوسفند، مورچه، منزلت يافته اند و در مقابل عناصری مثل كلاغ، سگ، خوك، مار، افعی، الاغ، مارمولک، موریانه، منفور یا مهجور گذشته اند. تصویر اساطیری هر حیوان، نقش نمادین آن را در ادبیات دینی بازگو می کند. این تقابل ها به منظور ارزش گذاری معارف و شعائر دینی بیان شده اند. چینش و پردازش اطلاعات این پژوهش در تفاسیر مهم فارسی تا قرن ششم، به شیوۀ توصیفی و تحلیلی صورت گرفته است.

این مقاله با هدف بررسی متنی تحلیل سوره قیامت بر اساس فرانقش بینافردی نظریة نقش گرای نظام مند هلیدی انجام شد. رویکرد نقش گرای هلیدی یکی از مهمترین دیدگاه  هایی است که تاکنون بر اساس آن پژوهش های فراوانی در قرآن صورت گرفته است. رویکرد نقش گرای هلیدی ابزاری برای انتقال معانی و برقراری ارتباط در جامعه است. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی   - تحلیلی در چارچوب دستور نقش گرای هالیدی، به مطالعه ی نحوه و چگونگی تبادل معنا بر اساس رویکرد نقش گرای بینا  فردی درگفتگو   های متناوب موجود در سوره قیامت می پردازد. نگارش حاضر سوره قیامت از جزء بیست نهم قرآن که بالغ بر 40 آیه و 68 بند است را بر اساس این رویکرد مورد تحلیل قرار داده است. نتایج این تحلیل بیانگر آن است که در فرانقش بینافردی که وجهیت در این نظریه بخش مهمی از ساختار وجهی را به خود اختصاص می دهد، نشان می دهد که غالب بند های این سوره، انتقال پیام با قطعیت از سوی خدواند متعال به مخاطبانش (بشر) به صورت ارائه اطلاعات در ساختار وجهیت خبری بوده و گوینده مسئولیت پیام را می پذیرد. البته نمونه های از بند مانند امری، پرسشی و قسم در این جرء وجود دارد که از بسامد کمتری برخوردار است. دراین سوره، از نظر زمان داری، زمان فرازمان و قطبیت مثبت دارای بیشترین بسامد هستند.

مسالۀ اساسی این پژوهش بررسی داستان خسرو و شیرین نظامی بر مبنای نظریۀ مثبت‌اندیشی سلیگمن، به روش توصیفی- تحلیلی است. اعمال و رفتار هر یک از شخصیت‌های این منظومه و مفاهیم گنجانده شده در لابه‌لای اشعار با فضایل و شاخصه‌های مثبت‌اندیشی مطرح در نظریۀ مذکور مطابقت داده شده و پس از تحلیل نتایج، داده‌های به‌دست آمده به شکل نمودار ارایه شده است. نظامی، در شخصیت‌پردازی اشخاص داستان خسرو و شیرین با دیدگاه حکیمانۀ خود به پرورش فضایل نیکوی انسانی و تعالی روحی و روانی شخصیت‌های منظومۀ خود توجه ویژه داشته است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد، شخصیت‌های این منظومه، آراسته به فضایل شش‌گانه مطرح در نظریۀ مثبت‌اندیشی سلیگمن هستند و ابیات راوی این فضایل، از بسامد بالایی در این اثر برخوردارند. عشق‌ورزی خردمندانه، انسانیت و مهرورزی نسبت به هم‌نوعان، شجاعت در وفاداری عاشق و معشوق نسبت به یکدیگر، به تعالی رسیدن این عشق ناب، وجود برخوردهای عادلانه و حفظ اعتدال در افکار و اعمال و رفتار خسرو و شیرین که شخصیت‌های اصلی این منظومه هستند، به میزان قابل توجهی مشهود است. شایان ذکر است برخورداری از این فضایل در مورد اشخاص دیگر منظومه نیز صادق است.